11 – samenstelling, afleiding, eigennaam
Om de regels van de spelling goed te kunnen begrijpen, moet je een aantal termen kennen:
de samenstelling (het samengestelde woord):
een nieuw woord opgebouwd uit twee of meer bestaande woorden:
de school + het boek: het schoolboek; vrij + tijd + besteding: vrijetijdsbesteding.
de afleiding:
een woord + een achtervoegsel: school + ing: scholing,
of een voorvoegsel + een woord: on + schuld: onschuld;
voor- en achtervoegsel als on- en –ing zijn geen woorden: ze hebben niet zelfstandig betekenis.
de eigennaam:
naam van een persoon, instelling, bedrijf, merk, aardrijkskundige naam, naam van een feest- of gedenkdag of historische gebeurtenis:
Wim Jansen, Thomas More Hogeschool, Hema, Apple, Rotterdam, Zuid-Holland, Kerstmis, Goede Vrijdag, Tweede Wereldoorlog.
de soortnaam:
Iemand heet Nina (dat is haar ‘eigennaam’), maar je kunt naar deze persoon verwijzen met verschillende soortnamen, want zij is bijvoorbeeld een persoon, een meisje, een studente, een zangeres.
17 – apostrof (weglatingsteken)
De apostrof wordt gebruikt bij de meervouds-s als het woord verkeerd gelezen kan worden:
bij woorden die eindigen op:
a : agenda’s, alinea’s, cola’s, collega’s, diploma’s, nota’s, oma’s, programma’s, schema’s
i : bikini’s, ski’s, taxi’s, tosti’s
o : auto’s, demo’s, euro’s, foto’s, havo’s, kilo’s, radio’s, regio’s, risico’s
u : accu’s, menu’s, paraplu’s, twee u’s
y : baby’s, glossy’s, hobby’s, intercity’s, panty’s, party’s
Let op: bij het meervoud van woorden met als laatste letter een e (in welke combinatie dan ook) komt nooit een apostrof:
lentes, scores, zones,
abonnees, cafés, logés,
acties, prestaties, goeroes, cheques
Ook geen apostrof in de volgende meervoudsvormen:
bureaus, chateaus, niveaus (lange o-klank, in de Franse spelling), milieus,
deejays, displays, essays, sprays (lange e-klank, in de Engelse spelling)
Ook bij deze woorden is er geen risico van een verkeerde uitspraak.
De apostrof wordt gebruikt bij de bezits-s als het woord verkeerd gelezen kan worden:
Opa’s huis, Ria’s zus, Diddi’s broer, Leo’s auto, Elly’s tas.
dus geen apostrof in de volgende gevallen:
Annes broer, Annies vriend, Jans vriendin, Josés verjaardag, Tons moeder, Karels agenda, Wims jas, Mireilles tas, Elines vakantie
In het Engels wordt tussen een naam en de bezits-s altijd een apostrof geplaatst, in het Nederlands dus alleen als de naam daardoor verkeerd zou kunnen worden uitgesproken.
Een apostrof komt in de plaats van de bezits-s, als de naam op een sisklank eindigt:
Frans’ broer, Inez’ zus, Alex’ moeder, Lubbers’ bezoek.
In afleidingen van ‘initiaalwoorden’, cijfers en symbolen komt een apostrof:
AOW’er, WW’er, VVD’er, hts’er, tv’s, tv’tje, cd’s, A4’tje, 65+’er.
Let op: bij samenstellingen komt in die gevallen een koppelteken:
AOW-premie, WW-uitkering, VVD-fractie, hbo-opleiding, tv-programma, A4-formaat, 65+-korting.
De naam ‘weglatingsteken’ i.p.v. apostrof wordt vooral duidelijk in woorden waar letters zijn weggelaten:
’s morgens (van: des morgens), ’s maandags (van: des maandags), zo’n (van: zo een).
Een combinatie van een weglatingsteken en een koppelteken treffen we aan in plaatsnamen:
’s-Gravenhage (Den Haag is gemakkelijker en veel meer gebruikt):
des-Gravenhage: het koppelteken tussen des en graven geeft aan dat des bij graven hoort:
de hage (een door een haag omgeven gebied) van de graaf;
’s-Hertogenbosch (Den Bosch), ’s-Gravendeel, ’s-Graveland, ’s-Heerenberg.