12 – klinkerbotsing, initiaalwoord, letterwoord
Je komt bij de regels van de spelling ook vaak de volgende termen tegen:
klinkerbotsing: hiermee wordt bedoeld dat er twee (of meer) klinkers achter elkaar komen te staan die samen verkeerd zouden kunnen worden uitgesproken (als je geen hulpteken zou gebruiken):
ruïne, poëzie, vacuüm, na-apen, zo-even.
Bij de spellingwijziging van 2006 zijn drie begrippen nieuw gedefinieerd:
het initiaalwoord: het afkortingswoord waarbij je de letters afzonderlijk uitspreekt:
sms, (es-em-es), gsm (gee-es-em), hbo (haa-bee-oo).
het letterwoord: een afkortingswoord waarbij je de letters als woord uitspreekt:
pin in pincode, vip in vipbehandeling, havo, pabo.
de verkorting: een afkortingswoord dat is opgebouwd uit één of meer (delen van) lettergrepen:
horeca, airco, info, aso, webzine (webmagazine), prof (professional).
16 – deelteken (trema)
Het trema wordt gebruikt in een niet-samengesteld woord om te voorkomen dat twee achtereenvolgende klinkertekens als één klank worden gelezen (‘klinkerbotsing’):
ae: Israël
ai : naïef, naïviteit, mozaïek, cocaïne
ee : reëel, reële, creëren, geërgerd, industrieën, knieën, zeeën, tweeën, ideeën
ei : geïnteresseerd, beïnvloed, geïllustreerd, geïmporteerd, geïnformeerd, geïsoleerd
eu : reünie, geüniformeerd
ie : variëteit, neuriën, conciërge, officiële, financiële, bacteriën, diëtist, patiënt
oe : poëzie, echoën
oi : egoïsme, heroïne
oo : coördinatie, coöperatie
ui : ruïne, geruïneerd, intuïtie, smeuïg
uu : vacuüm
Bij meer dan twee klinkerletters wordt er geen trema gezet na de i:
officieel, dieet, buiig, begroeiing, verfraaiing, aaien, ooievaar, truien, eieren.
Bij meer dan twee klinkerletters kunnen alleen de e of de i een trema krijgen:
geëerd, beëindigd, mozaïek (maar: geuit, geautomatiseerd, beoefend).
De combinaties e + ij, e + ui, ij + e, ij + i en y + i krijgen nooit een trema:
geijkt, geuit, vrijen, uitdijing, hobbyisme.
Getallen krijgen bij botsende klinkers een trema:
tweeëntwintig, drieëntwintig.
Het trema wordt niet gebruikt in:
- Latijnse woorden zoals museum, petroleum, extraneus;
- Franse woorden zoals elektricien, opticien (omdat een trema daar ook niet de juiste uitspraak oplevert, nog afgezien van de spelling in het Frans).
Het meervoud van zelfstandige naamwoorden die eindigen op –ie:
in veel gevallen krijgt het meervoud een –s:
acties, commissies, conclusies, consequenties, discussies, families, felicitaties, kwesties, organisaties, prestaties, reacties, relaties, ruzies, studies, subsidies, tradities, vakanties;
in sommige gevallen –en of –n, met een trema:
drieën, knieën, kopieën, melodieën, industrieën: kopieën klemtoon op de ie → meervoud: plus –ën;
bacteriën, chemicaliën: bacteriën: geen klemtoon op de ie → meervoud: trema op de ene e, plus –n.
Let op het verschil: financieel / financiële, officieel / officiële
Let op het verschil: reëel / reële:
in lettergrepen gesplitst: re-eel / re-e-le: we plaatsen het deelteken op de eerste letter van de nieuwe lettergreep.
Letterwoorden krijgen bij klinkerbotsing in een afleiding een trema: havoër.
Let op: Letterwoorden krijgen bij klinkerbotsing in een samenstelling een koppelteken: havo-examen.